در این مطلب یکی از سرفصل های مهم دیگر تئوری موسیقی به نام ” ضرب و میزان ” را به طور مختصر توضیح می دهیم. ما بارها در مطالب مختلف عنوان کرده ایم همانطور که ما بدون یادگیری خواندن و نوشتن می توانیم صحبت کنیم , بدون دانستن تئوری موسیقی نیز می توانیم بخوانیم و آموزش های خوانندگی ما نیازی به دانستن تئوری موسیقی ندارد اما با این حال آشنایی با مبانی و اصول اولیه موسیقی چندان خالی از لطف نسیت.

ضرب (Beat)

برای توضیح ضرب ابتدا لازم است صدای موزیکال و صدای غیر موزیکال را از یکدیگر جدا کنیم. در محیط اطراف ما دو نوع صدا وجود دارد ،اول صدای غیر موزیکال است که تقریبا شامل اکثر صداهایی که ما می شنویم مثل صدای صحبت کردن ،بوق ،صدای موتور اتومبیل ها و غیره می شود و دوم صدای موزیکال است که غالبا دارای نظم خاصی است مثل صدای تیک تاک ساعت. یکی از مشخصه های اصلی صدای موزیکال نظم آن است و سپس تکرار آن نظم و الگو.

ضرب در موسیقی به لحظه هایی از موسیقی می گویند که انسان را ناخود آگاه به عکس العمل وادار می کند ،مانند دست زدن با یک قطعه موزیکال. در موسیقی کلا دو نوع ضرب وجود دارد ، اول ضرب قوی یا همان ضربی که باعث عکس العمل در ما می شود و دوم ضرب ضعیف که ما می شنویم ولی عکس العمل خاصی نشان نمی دهیم.

توجه داشته باشید که تقریبا تمام قطعات موسیقی بر اساس الگوی ضربی زیر ساخته می شوند:

۱-موسیقی ۲ ضربی که شامل یک ضرب قوی و یک ضرب ضعیف است.

۲-موسیقی ۳ ضربی که شامل یک ضرب قوی و دو ضرب ضعیف است.

۳-موسیقی ۴ ضربی که شامل یک ضرب قوی و یک ضعیف و یک نیمه قوی و یک ضعیف است.

موسیقی بیشتر از چهارضرب و همچنین موسیقی بدون ضرب هم وجود دارند مثل برخی پیش درآمدهای موسیقی سنتی ایران و یا در موسیقی غربی برخی قطعات که به صورت (adlib) نوشته شده اند.

میزان (Bar)

در موسیقی به فاصله زمانی بین هر دو ضرب قوی میزان گویند که توسط خطوط عمود بر خطوط حامل نشان داده می شود. میزان ها در حقیقت یک قطعه موسیقی را به بلوک های زمانی مساوی تقسیم می کنند.

در عکس زیر مدت زمانی هر میزان ۲ ثانیه می باشد:

کسر میزان (Time Signature)

کسر میزان عددی کسری است که بعد از کلید روی خطوط حامل قرار می گیرد و صورت آن تعداد نت و مخرج آن جنس نت های تشکیل دهنده یک میزان را مشخص می کند.

برای درک بهتر کسر میزان ابتدا لازم است بدانیم که نت ها علاوه بر اسم هایی مانند گرد و یا سفید و غیره یک معادل عددی هم دارند. مثلا نت سیاه را با عدد ۱/۴ و نت سفید را با عدد ۱/۲ نشان می دهند.در عکس زیر می توانید معادل عددی نت ها را مشاهده فرمایید:

برای مثال کسر میزان ۲/۴ بدین معنی است که در هر میزان ۲ نت از جنس نت سیاه یا معادل زمانی ۲ نت سیاه باید وجود داشته باشد و یا کسر میزان ۶/۸ بدین معنی است که در هر میزان ۶ نت از جنس نت چنگ و یا معادل زمانی ۶ نت چنگ باید قرار بگیرد.

انواع میزان:

۱-میزان های ساده (Simple Meter):

میزان هایی هستند که ضرب های تشکیل دهنده آن بر عدد ۲ و یا ۴ و ۸ قابل قسمت هستند. این میزان ها می توانند از ۲ ضرب – ۳ ضرب و یا ۴ ضرب ساخته شوند. کسر میزان های ساده در جدول زیر نمایش داده شده است:

۲-میزان های ترکیبی (Compound Meter):

میزان هایی هستند که ضرب های تشکیل دهنده آن بر عدد ۳ و یا مضربی از عدد ۳ قابل قسمت باشند. این نوع از میزا ن ها نیز می توانند از ۲ ضرب و یا ۳ ضرب و یا ۴ ضرب تشکیل شوند. همانطور که می دانید هیچ نتی به طور طبیعی بر عدد ۳ قابل قسمت نیست ،مثلا ما نمی توانیم نت سیاه را بر عدد ۳ تقسیم کنیم مگر اینکه آن نت سیاه نقطه دار باشد (با آمدن نقطه در کنار نت , نصف زمان آن نت به آن اضافه می شود). پس توجه داشته باشید که ضرب ها در میزان های ترکیبی از جنس سیاه نقطه دار و یا سفید نقطه دار هستند. کسر میزان های ترکیبی در جدول زیر نمایش داده شده اند: